Zes niveaus van contact maken
Hoe wij mensen onze tijd structureren
Een van de belangrijkste ingrediënten van een gelukkig leven zijn goede sociale contacten. We kunnen niet zonder. Als sociale wezens hebben we de verbinding nodig met onze soortgenoten. Niet alleen voor onze mentale gezondheid maar ook voor onze fysieke, zo blijkt telkens weer uit onderzoek.
Het contact met anderen kan ons voeden en doen groeien, maar helaas kunnen we er ook door beschadigd worden. Het zijn de twee kanten van dezelfde munt. Hoe sterk we gevoed of juist beschadigd kunnen worden heeft te maken met de mate van intimiteit in het contact. Iemand waar we heel goed mee bevriend zijn kan ons meer voeden en breken dan een kennis die je af en toe ziet.
Eric Berne, grondlegger van de Transactionele Analyse, onderscheidt 6 niveaus waarop we contact aan kunnen gaan. Berne noemt dit de niveaus van tijdsstructurering, omdat we elke vorm gebruiken om onze tijd mee te vullen, ofwel te structureren. Naarmate het contactniveau stijgt ontvang je meer erkenning, maar loop je ook meer risico op beschadiging.
Spel of intimiteit
Na het vierde niveau van contact, activiteiten (als vorm van tijdsstructurering) kiezen mensen veelal óf voor Spelmatig contact of voor intimiteit. Bij het begrip intimiteit hebben we het in de TA niet perse lichamelijke intimiteit maar vooral emotionele intimiteit. Daarmee bedoelen we dat we echte gevoelens en behoeften laten zien aan de ander, zonder censuur toe te passen. Intimiteit geeft de meeste erkenning en is daarmee op emotioneel niveau het meest waardevol.
Wat zijn de contactniveau’s?
Het kan helpend zijn om voor jezelf te reflecteren over hoe je jouw tijd indeelt. Wat is jouw favoriete niveau van contact maken? En investeer je hierin voldoende? Wanneer je echte verbondenheid mist is het aan te bevelen meer te investeren in intimiteit met anderen. Ook op organisatieniveau is het belangrijk dat hier ruimte voor is. We zetten de niveaus nog een keer voor je op een rijtje.
Terugtrekken
Rituelen
Tijdverdrijf
Activiteiten
Spel
Intimiteit
“ Het slechte nieuws? De tijd vliegt.
Het goede nieuws? Jij bent de piloot”
– Michael Altshuler
Meer over de 6 niveaus van contact
Terugtrekken
Terugtrekken is eigenlijk uit het contact gaan. Dit kan fysiek; letterlijk afstand nemen, de ruimte verlaten. Maar ook figuurlijk kun je je terugtrekken: wegdromen in een volle trein bijvoorbeeld. Bij deze vorm van contact is er geen risico op beschadiging. Je bent niet kwetsbaar. De enige vorm van erkenning die er kan zijn komt van jezelf. Terugtrekken is zo heel veilig en voorspelbaar.
Rituelen
Bij rituelen weet je van te van voren hoe dingen zullen gaan. Ook in het contact met anderen zijn er rituelen. We leren ze al vroeg aan onze kinderen: ‘wat zeg je dan?’ Naast dankjewel zeggen, leren we bijvoorbeeld ook groeten. Omdat het zo ‘voorgeprogrammeerd’ is, is het risico in dit contact beperkt. Al kun je ook hier gekwetst worden. Wat te denken van iemand die niet teruggroet?
Tijdverdrijf
Smalltalk zou je deze vorm van tijdsstructurering kunnen noemen: praten over dingen zonder er acties aan te koppelen. Over het weer, de voetbaluitslagen of het laatste nieuws. Omdat het in deze vorm van contact niet over jezelf gaat raak je niet snel gekwetst. Tegelijkertijd is het contact ook niet erg voedend.
Activiteiten
Denk aan sporten, samenwerken of een andere gemeenschappelijke taak. Het gaat om het bereiken van een bepaald doel. Anders dan bij tijdverdrijf staat de deelnemer niet meer los van het onderwerp, er wordt dus een actie verwacht. Dit kan ‘voorwaardelijke erkenning’ opleveren. Denk aan een compliment voor iets wat je goed gedaan hebt. Ook kun je zo meer gekwetst worden dan bij de vorige drie niveaus van contact.
Spelen
In dit niveau van contact is er sprake van spelmatig gedrag: niet je ware emoties en gevoelens tonen maar ze maskeren. Iemand houdt zich groot terwijl die persoon zich gekwetst voelt. We gaan lachen als we ons ongemakkelijk voelen, of we wuiven een compliment weg. Het zijn maskers die onze echte emoties moeten verbergen. Vaak zijn het aangeleerde patronen uit onze kindertijd om iets te beschermen.
Intimiteit
Dit is het niveau van contact met het grootste risico maar ook de meest positieve. We laten namelijk ongefilterd onszelf zien, dus zonder censuur. Dit figuurlijk jezelf blootgeven is tegelijkertijd de hoogste vorm van intimiteit. De ander ziet je zoals je écht bent. Je toont je ware gevoelens, met alle kwetsbaarheden en onzekerheden. De erkenning die dat kan opleveren is van een ongekende diepte en voedt ons echt.
We zijn sociale wezens die het liefst geaccepteerd willen worden zoals we zijn. Maar omdat we doorgaans doodsbang zijn voor afwijzing durven we vaak geen intiem contact aan te gaan. De eerste stap naar echte verbondenheid is te ontdekken waarin jij gekwetst bent. Zo ontdek je waarom jij jezelf beschermt in het contact.
Neem vrijblijvend contact op
Ik help je graag verder
5 opties om te reageren
Wanneer we contact maken met anderen hebben we volgens de Transactionele Analyse 5 manieren om te reageren. Het helpt om jezelf er bewust van te zijn vanuit welke communicatiestijl je reageert. Je reactie op de ander kan effectief zijn in het contact maar ook heel ineffectief. Vaak communiceren we intuïtief op de manier hoe we het geleerd hebben of wat het gedrag van de ander bij ons oproept. Bij bewustwording van de verschillende stijlen kun je beter kiezen wat passend is in het contact met de ander voor het gewenste resultaat.
Het functionele model
Op de afbeelding hiernaast zie je het functionele model van de ego-toestanden. Het geeft ons inzicht in waarneembaar gedrag. Niet te verwarren met het structurele model. Dat is een weergave van onze psychologische basisstructuur. Per ego-toestand zijn gedragsvoorbeelden weergegeven. In rood zijn ineffectieve gedragingen weergegeven en in groen effectieve gedragingen.
Wat zijn de communicatiestijlen?
De 5 verschillende communicatiestijlen hebben in de TA een naam gekregen die iedereen kan begrijpen. Dit helpt ons ook om ons gedrag te plaatsen bij de juiste ego-toestand (Ouder, Volwassene, Kind) In het contact met elkaar kunnen we oefenen om een passende optie te kiezen in onze reactie naar de ander. Dit kan verwijdering voorkomen of miscommunicatie.
SO: Structurerende Ouder
VO: Voedende Ouder
V: Volwassene
AK: Aangepast Kind
NK: Natuurlijk Kind
“To improve is to change; to be perfect is to change often.”
– Winston Churchill
Meer over de verschillende communicatiestijlen
Structurerende Ouder (SO)
Je communiceert vanuit je Structurerende Ouder wanneer je anderen vertelt wat zij moeten doen of wanneer je een oordeel uitspreekt over datgene wat zij doen. Je boots het gedrag na van je ouders wanneer zij je aan allerlei verboden en geboden onderwierpen. Die structuur hoeft niet negatief te zijn, we hebben het ook nodig.
Voorbeeld: “Ga naar bed! Dat is dom! Als ik jou was zo ik maar heel snel die klus afmaken. Niet doen! Je moet…Hou op!”
Voedende Ouder (VO)
Je reageert vanuit je Voedende Ouder, wanneer je anderen verzorgt op een respectvolle manier. Je bootst dan het gedrag na van je ouders, bijvoorbeeld als zij mijn wonden verzorgden, wanneer ik gevallen was en mijn handen had open gehaald.
Voorbeeld: “Goed zo!” “Zal ik je even helpen?”
Volwassene (V)
De Volwassene stelt prioriteiten, heeft overzicht, stelt vragen, vergaart informatie, neemt besluiten. Het is de spil, de dirigent in het model.
Voorbeeld: “Hoe laat is het? Ga je morgen mee naar Dordrecht? Ik ga eerst afwassen en dan koken. Ik wil vandaag om 10 uur gaan slapen. Van
de zomer ga ik naar Oostenrijk op vakantie. Ik kijk even op de website van NS om te kijken wanneer de trein gaat.”
”Wat is er met me aan de hand, wat gebeurt er, wat voel ik, denk ik, wat heb ik nodig, wat wil en kan ik nu doen”?
Aangepast Kind (AK)
Ik communiceer vanuit mijn Aangepast Kind als ik me houdt aan de vele regels over hoe je moet leven en hoe je geaccepteerd wordt in de wereld. Je denkt meestal niet bewust na over deze regels, voordat je besluit om je er aan te houden. Het Aangepaste Kind kan heel behulpzaam zijn, kan ten dienste staan van de Volwassene, maar kan ook energie zuigen door geklaag en gemopper.
Voorbeeld: Als ik de straat oversteek kijk ik eerst naar links en dan naar rechts. Als iemand in een restaurant mij vraagt of ik wat wil drinken, zeg ik “alstublieft” of “ja, graag”.
Natuurlijk Kind (NK)
Ik reageer vanuit mijn Natuurlijk Kind als ik gedrag uit mijn kinderjaren vertoon dat los staat van ouderlijke regels of beperkingen. Bijvoorbeeld als ik ongecompliceerd blij, boos of verdrietig ben.
Voorbeeld: “Joepie, wat voel ik me gelukkig! Stom rotkind!”
SO, VO, AK en NK hebben allemaal een positieve en een negatieve kant. Dat onderscheid wordt in de praktijk niet zo vaak gebruikt. Het is wel goed om je te realiseren dat het bestaat.
Neem vrijblijvend contact op
Ik help je graag verder
OVK model
Eric Berne ontwikkelde zijn eerste ideeën over het OVK-model (Ouder – Volwassene – Kind) tijdens zijn werk als psychiater voor het Amerikaanse leger. Zijn beoordeling in de tweede wereldoorlog van ongeveer 25.000 soldaten vormde het begin van zijn denken over dit model als mogelijkheid om iemands persoonlijkheid te beschrijven. Hij gaf aan dat elk mens drie herkenbare types van ego-toestanden bezit en hij noemde deze Ouder, Volwassene en Kind. De begrippen schreef hij met hoofdletters om ze te onderscheiden van echte ouders, volwassenen en kinderen en gaf hij grafisch weer met de bekende drie bollen.
Hij noemde de bollen Ouder, Volwassene en Kind egotoestanden. Een egotoestand definieerde hij als een consistent patroon van denken, voelen en ervaren dat direct samengaat met een overeenkomstig patroon van gedragingen.
Het structurele model
Berne hechtte grote waarde aan het onderscheid in structuur en functionaliteit van de egotoestanden. De structurele egotoestanden zijn onze eigen inhoudelijke patronen van denken, voelen en gedragen. De functionele egotoestanden zijn hoe wij onze egotoestanden gebruiken in relatie tot anderen in waarneembaar gedrag.
De drie verschillende ego-toestanden
Berne hechtte grote waarde aan het onderscheid in structuur en functionaliteit van de egotoestanden. De structurele egotoestanden zijn onze eigen inhoudelijke patronen van denken, voelen en gedragen. De functionele egotoestanden zijn hoe wij onze egotoestanden gebruiken in relatie tot anderen in waarneembaar gedrag.
- De Ouder: waarbij we reageren zoals we onze ouders of andere belangrijke opvoeders hebben zien doen. In de Ouder hebben we bijvoorbeeld waarden en normen opgeslagen die vroeger voor onze ouders belangrijk waren.
- De Volwassene: waarbij we logisch reageren, overeenkomstig de realiteit in het hier en nu.
- Het Kind: waarbij we denken, voelen en handelen zoals we vroeger deden als kind.
Elke egotoestand is nodig
Elk moment van de dag bevinden we ons in een van deze drie egotoestanden en omdat we steeds van egotoestand wisselen zijn er veranderingen in ons gedrag zichtbaar. Alle egotoestanden zijn van waarde. Het gaat erom dat er een balans is tussen de drie posities en dat je een keuze kunt maken die binnen de gegeven situatie het meest adequaat is.
“No matter how much we grow up,
the child inside us never dies.”
– Yamini Kukreja
Jezelf kunnen zijn
Echt contact maken met de ander is niet eenvoudig en zeker niet vanzelfsprekend. Het begint allemaal bij jezelf. Hoe treed je de ander tegemoet? Durf je jezelf te laten zien? Of is dat ‘jezelf zijn’ om wat voor reden dan ook minder gemakkelijk dan het klinkt? Echt contact maken is iets wat je kunt leren. Dat lijkt eenvoudig, maar zeker als contact verstoord is door allerlei ervaringen vanuit het verleden, is het zaak om hier op professioneel niveau hulp bij te krijgen.
Veiligheid en Vertrouwen
Om echt en dieper contact te kunnen maken, moet er een basis worden gelegd van veiligheid en vertrouwen. Hanno begeleidt dat proces zorgvuldig. Door zijn opgedane mensenkennis en opleiding weet hij een goede en veilige sfeer neer te zetten en de juiste snaar te raken. Met humor en luchtigheid gaat hij de diepte in. Hij leeft zich in, in de groepsdynamiek en spreekt jouw taal. Dat levert veel op. Zijn coaching op maat zorgt voor een prettigere groepssfeer, betere sociale vaardigheden en diepere verbondenheid. Klik hier om over zijn achtergrond te lezen.
Neem vrijblijvend contact op
Ik help je graag verder
Ineffectief contact in één oogopslag
De dramadriehoek is het model dat in één oogopslag ineffectieve communicatie tussen mensen begrijpelijk, voorspelbaar en veranderbaar maakt. Het model is ontworpen door TA-professional Stephan Karpman en gepubliceerd in 1968. Het denken over en begrijpen van ineffectieve communicatieve patronen zette de TA wereldwijd op de kaart.
De 3 posities in de dramadriehoek
De Redder is de positie van waaruit iemand veelal ongevraagd hulp aanbiedt waardoor hij de verantwoordelijkheid van de ander overneemt. Hij maakt door zijn hulp anderen afhankelijk.
De Aanklager schept er genoegen in anderen te raken op hun zwakke plekken om daarmee de schuld bij anderen neer te leggen. Zo zadelt hij de ander met een schuldgevoel op en reageert hij niet in het belang van zichzelf of de ander.
Het Slachtoffer is de positie van waaruit iemand zich hulpeloos gedraagt, uit angst voor het nieuwe, uit angst om risico’s te nemen of fouten te maken. Het Slachtoffer kan Slachtoffer zijn op een zielige manier waardoor hij reddersgedrag uitlokt of op een irritante manier waardoor hij anderen uitlokt om hem aan te klagen.
Zo herken je de dramadriehoek
Contact in de dramadriehoek noemen we wel spelmatig contact. Dit type contact heeft een aantal kenmerkende patronen. Mensen zijn zich er niet van bewust dat ze een Spel spelen. Wel voelen ze zich na afloop rot, boos, triomfantelijk, zielig, gekwetst, etc.
Herhaling: ieder speelt zijn favoriete Spel keer op keer opnieuw. De medespelers en omstandigheden kunnen verschillen maar het patroon blijft hetzelfde.
Spelen worden buiten het Volwassen bewustzijn om gespeeld. Pas in de eindfase vragen mensen zich soms af: Wat gebeurt er toch? Waarom overkomt mij dit toch steeds? Vaak realiseren ze zich dan nog steeds niet hun eigen rol in de gebeurtenissen.
Spelen bevatten altijd transacties met bijbedoelingen en eindigen op een voorspelbare manier met de ‘favoriete’ rotgevoelens ofwel racketgevoelens van de spelers.
Spelen bevatten een moment waarop de rollen veranderen. Dit wordt ook wel de switch genoemd. Dat levert verwarring/verrassing op bij de spelers.
“Games are a compromise between intimacy and keeping intimacy away”
– Eric Berne
Omstanders
Petruska Clarkson stelt dat de Omstander de vierde rol is in de Dramadriehoek. Als er zich (in een systeem) een probleem voordoet, ben je deel van het probleem of deel van de oplossing. Daarbij geldt dat je niet niet kunt kiezen! Invloed heb je immers altijd en onschuldige omstanders bestaan niet.
Winnaarsdriehoek
Adrienne Lee en Acey Choy hebben de Winnaarsdriehoek ontworpen als mogelijkheid om uit het Spel te kunnen stappen. In de Winnaarsdriehoek staan de positief tegenovergestelde rollen van de Dramadriehoek centraal.